Azərbaycanda şahmatın böyük inkişaf yolu var. Daha qədim zamanlarda Azərbaycanda böyük şahmatçılar olub. Xaqani Şirvani (XI əsr), Nizami Gəncəvi (XII əsr), İmadəddin Nəsimi (XIV əsr), Məhəmməd Füzuli (XVI əsr) kimi dahilər öz şeirlərində şahmatı tərənnüm edib, oyun haqqında mənalı, çox dərin fikirlər söyləyiblər. Fransız yazıçısı Aleksandr Düma Azərbaycanda olarkən Xurşidbanu Natəvan ilə şahmat oynadığını və onun qədim oyunun sirlərini dərindən bilməsini vurğulayıb. Görkəmli mütəfəkkir Mirzə Fətəli Axundov oğluna yazdığı məktubda şahmatın sirlərinə yiyələnməyi tövsiyə edib. Qədim Orta Asiyada gözəl oyunu ilə hamını heyran edən Cəlaləddin Naxçıvani (IX əsr) və Xoca Əli Təbrizi Azərbaycan şahmatçılarının ilk görkəmli nümayəndəsidir.

1926-cı ildə Bakı, 1934-cü ildə isə ilk Azərbaycan çempionatı keçirilib. Turnirin qalibi K.Səlimxanov olub. 50-ci illərin sonunda istedadlı şahmatçı S.Xəlilbəyli SSRİ idman ustası adına layiq görülmüş ilk azərbaycanlı şahmatçı olub. Otən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Azərbaycanda şahmata dövlət səviyyəsində xüsusi qayğı göstərilməyə başlayıb. 60-a yaxın uşaq-gənclər şahmat məktəbi tikilib istifadəyə verilib. Bu da tezliklə bəhrəsini verib. Azərbaycan dünya şahmatına Teymur Rəcəbov, Şəhriyar Məmmədyarov, Vüqar Həşimov və Emil Sutocski kimi şahmatçılar verib.

Fikrət Sideifzadə, Elmar Məhərrəmov, Aydın Hüseynov, Aynur Sofiyeva, Firuzə Vəlixanlı, İlahə Qədimova, SSRİ miqyasında və beynəlxalq turnirlərdə bir-birinin ardınca qələbələr qazanıblar. 1992-ci ildə qızlardan ibarət yığma komanda Filippinin paytaxtı Manila şəhərində Ümumdünya Şahmat Olimpiadasında ilk dəfə çıxış edərək 67 komanda arasında yüksək 7-ci yeri tutub. 1993-cü ildə isə Avropa komanda çempionatında (Debretsen, Macarıstan) həmin komanda bürünc medallara layiq görülüb.

Son illərdə Azərbaycan şahmatçıları Teymur Rəcəbov və Şəhriyar Məmmədyarov dünyanın qabaqcıl şahmatçıları sırasına çıxa biliblər. Təsadüfi deyil ki, onlar FİDE-nin reytinq siyahısında ən güclü 20 şahmatçısı sırasında yer almağa nail olublar.